Nazwa projektu: "Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu - mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych"

Zrealizowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska

Okres realizacji: 2016-2023 r.

Beneficjent: Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe

Cel projektu: wzmocnienie odporności na zagrożenia związane ze zmianami klimatu w nizinnych ekosystemach leśnych.

Cele uzupełniające:
•    odbudowa cennych ekosystemów naturalnych, a tym samym pozytywny wpływ na ochronę różnorodności biologicznej
•    ocena skutków przyrodniczych wykonywanych zadań realizowana poprzez prowadzenie monitoringu porealizacyjnego wybranych zadań adaptacyjnych.

Podejmowane działania były ukierunkowane na zapobieganie powstawaniu lub minimalizację negatywnych skutków zjawisk naturalnych takich jak: niszczące działanie wód wezbraniowych, powodzie i podtopienia, susza i pożary.

W ramach projektu realizowane zostały inwestycje związane z:
•    budową, przebudową, odbudową i poprawą funkcjonowania zbiorników małej retencji, wraz z niezbędną infrastrukturą umożliwiającą czerpanie wody do celów przeciwpożarowych przez jednostki PSP;
•    budową, przebudową, odbudową i poprawą funkcjonowania małych urządzeń piętrzących w celu spowolnienia odpływu wód powierzchniowych oraz ochrony gleb torfowych;
•    adaptacją istniejących systemów melioracyjnych do pełnienia funkcji retencyjnych z zachowaniem drożności cieku dla ryb;
•    zabezpieczeniem obiektów infrastruktury leśnej przed skutkami nadmiernej erozji wodnej, związanej z gwałtownymi opadami;
•    przebudową i rozbiórką obiektów hydrotechnicznych niedostosowanych do wód wezbraniowych (mostów, przepustów, brodów).

O oddziaływaniu obiektów retencyjnych decyduje nie ich wielkość, ale liczba urządzeń w zlewni, co przekłada się na ich efektywność na dużą skalę. Budowane były w większości małe obiekty/budowle o prostej konstrukcji z zastosowaniem materiałów naturalnych. Ponieważ obiekty te spełniają głównie funkcje ekologiczne – z założenia są przyjazne dla środowiska. Wszystkie projektowane budowle zostały dostosowane do lokalnych warunków przyrodniczo-krajobrazowych, w tym w taki sposób, aby umożliwić swobodne przemieszczanie się organizmów wodnych.
Za najistotniejszy, mierzalny efekt projektu uznano przede wszystkim retencjonowanie wody. Nie mniej ważny jest również wpływ małej retencji na ochronę przyrody: zbiorniki powstałe w ramach projektu nie tylko przyczyniają się do poprawy bilansu wodnego i uwilgotnienia siedlisk leśnych, lecz także stały się ważną ostoją wodnej fauny i flory, służą jako wodopoje dla leśnych zwierząt i pełnią funkcje biofiltrów.

Osiągnięte wskaźniki:
•    objętość retencjonowanej wody: 2 544 674,61 mln m³
•    pojemność obiektów małej retencji: 3 985 194,74 mln m³
•    liczba obiektów piętrzących wodę lub spowalniających jej odpływ: 1 349 szt.

Wartość projektu:
Całkowity koszt realizacji projektu: 246 495 660,08 zł
Kwota wydatków kwalifikowalnych: 191 222 163 zł
Kwota dofinansowania z funduszy europejskich: 162 538 838,55 zł

Zakres zrealizowanego projektu w Nadleśnictwie Celestynów:
W ramach projektu Nadleśnictwo Celestynów zrealizowało trzy zadania polegające na:

1) Odbudowie zbiornika retencyjnego w Leśnictwie Zbójna Góra wraz z budową stałego progu piętrzącego.

        Powierzchnia przy normalnym poziomie wody 2 660 m²,
        Objętość zretencjonowanej wody 2 370 m³,
        Wartość zrealizowanego zadania: 180 484,03 zł brutto

2)    Budowie nowego zbiornika retencyjnego w Leśnictwie Sobienie wraz z funkcjonalnie powiązanymi dwoma  zastawkami oraz przepustem.
       Powierzchnia przy normalnym poziomie wody 490 m²,
       Objętość zretencjonowanej wody 550 m³,
       Wartość zrealizowanego zadania: 101 335,52 zł brutto

3)    Budowie obiektów małej retencji w celu przywracania funkcji obszarom mokradłowym tj. 29 zastawek oraz 14 przepustów.
       Wartość zrealizowanego zadania: 743 852,43 zł brutto

 Zastawka w Leśnictwie Celestynów (fot. D. Celińska-Szol)

Przepust w Leśnictwie Celestynów (fot. D. Celińska-Szol)

Zbiornik retencyjny w Leśnictwie Zbójna Góra (fot. D. Celińska-Szol)

Zbiornik retencyjny w Leśnictwie Sobienie (fot. D. Celińska-Szol)

Nazwa projektu: "Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – zapobieganie, przeciwdziałanie oraz ograniczanie skutków zagrożeń związanych z pożarami lasów"

W ostatnich latach Polska plasuje się w czołówce pod względem liczby pożarów – zaraz za Portugalią i Hiszpanią, natomiast pod względem powierzchni nimi objętej – znajdujemy się w pierwszej dziesiątce. Częstotliwość pożarów jest m.in. konsekwencją zmian klimatycznych (długotrwałe susze, mała liczba opadów) czy składu gatunkowego naszych drzewostanów – w polskich lasach przeważają gatunki iglaste, ze znacznym udziałem sosny (łatwopalne olejki eteryczne). Niestety większość pożarów nadal wybucha z winy ludzi, spowodowana umyślnymi podpaleniami, wypalaniem traw czy nieostrożnym obchodzeniem się z ogniem.

Zagrożenie pożarami lasów w Polsce jest jednym z najwyższych w Europie. Tylko w 2015 roku na terenach zarządzanych przez LP wybuchło 3732 pożarów, które objęły powierzchnię blisko 880 ha. Ponieważ zapobieganie im wymaga bardzo wysokich nakładów – Lasy Państwowe w walce z tym niebezpiecznym żywiołem sięgają również po fundusze unijne.

Koordynowanie przedsięwzięcia pod nazwą "Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – zapobieganie, przeciwdziałanie oraz ograniczanie skutków zagrożeń związanych z pożarami lasów" PGL LP powierzyło CKPŚ. Projekt ten był realizowany w ramach II osi priorytetowej Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowiska (działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska).

Okres realizacji: 2016-2023 r.

Cel projektu: zmniejszenie negatywnych skutków wywoływanych przez pożary w lasach oraz sprawne lokalizowanie źródła zagrożenia i minimalizowanie strat, a w dalszej perspektywie – zmniejszenie średniej powierzchni pożarów i rozszerzenie obserwacji obszarów leśnych, szczególnie w nadleśnictwach zakwalifikowanych do I kategorii zagrożenia pożarowego.

Cele uzupełniające:
•    rozszerzenie obserwacji obszarów leśnych,
•    szybsze i bardziej precyzyjne określenie miejsca powstania pożaru,
•    dokładniejsze prognozowanie zagrożenia pożarowego na podstawie danych meteorologicznych,
•    skrócenie czasu dotarcia jednostek LP na miejsce pożaru.

Dofinansowanie zostało przeznaczone na:

rozwój i modernizację systemów wczesnego ostrzegania i prognozowania zagrożeń, w tym:

• budowę i modernizację dostrzegalni pożarowych (138 szt.)
• zakup nowoczesnego sprzętu umożliwiającego lokalizację i wykrywanie pożarów (183 szt.)
• doposażenie punktów alarmowo-dyspozycyjnych (PAD) (42 szt.)
• budowę stacji meteorologicznych (12 szt.)
• wsparcie techniczne systemu ratowniczo-gaśniczego na wypadek wystąpienia pożarów lasów, w tym:
• zakup samochodów patrolowo-gaśniczych (67 szt.

Realizacja projektu przyczyniła się między innymi do:

• zwiększenia odporności lasów na klęski żywiołowe takie jak pożary, którymi zagrożenie wzrasta wraz z ocieplaniem się klimatu,
• podniesienia efektywności systemu wczesnego ostrzegania o pożarach w Lasach Państwowych,
• zwiększenia powierzchni leśnych objętych monitoringiem oraz skrócenia czasu wykrycia zagrożenia i reagowania
• ograniczenia zasięgu pożarów i negatywnych skutków z nimi związanych (np. zubożenie gleby, zniszczenie ekosystemu i zamieszkujących go organizmów, straty materialne),
• poprawy ochrony przeciwpożarowej na obszarach sąsiadujących z terenami administrowanymi przez LP, np. parków narodowych czy terenach zamieszkanych (wpływ na bezpieczeństwo mieszkańców i turystów),
• ograniczenia emisji CO₂ w wyniku zmniejszenia liczby oraz zasięgu pożarów.

Wartość projektu

Całkowity koszt realizacji projektu: 88 029 674,40 zł

Kwota wydatków kwalifikowalnych: 59 472 181,08 zł

Kwota dofinansowania z funduszy europejskich: 50 551 353,92 zł

W ramach wyżej opisanego projektu Nadleśnictwo Celestynów zakupiło dwie nowoczesne kamery do wykrywania i lokalizowania pożarów oraz doposażyło punk alarmowo-dyspozycyjny.
 

Nazwa projektu: Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych".

Czas trwania: 2010-2015

Obszar: 175 nadleśnictw w 17 Regionalnych Dyrekcjach Lasów Państwowych

Wartość projektu: ponad 189 mln zł

Finansowanie: środki własne LP oraz Program Infrastruktura i Środowisko (Fundusz Spójności Unii Europejskiej)

Obserwacje z ostatniego 50-lecia wskazują, że na obszarze Polski nasila się występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych takich jak susze czy nawalne opady. Dodatkowo stosowane w przeszłości melioracje odwadniające w rolnictwie i leśnictwie doprowadziły do obniżenia zwierciadła wód gruntowych i powierzchniowych. W efekcie na wielu obszarach dochodzi do przesuszenia licznych siedlisk leśnych.

Wychodząc naprzeciw opisanym problemom, od lat 90 XX w. Lasy Państwowe realizowały inwestycje związane z retencjonowaniem wody. Podejmowane działania przyniosły wymierne korzyści w postaci zwiększenia zasobności w wodę siedlisk leśnych, a także odtworzenia zdegradowanych ekosystemów wodno-błotnych.

W 2006 r. postanowiono pojedyncze przedsięwzięcia wielu jednostek połączyć w jeden wspólny projekt małej retencji na Niżu Polskim i opracować wniosek o dofinansowanie z funduszy europejskich.

Celem projektu było retencjonowanie wód powierzchniowo-gruntowych na obszarach administrowanych przez Lasy Państwowe, w obrębie zlewni cieków, przy jednoczesnym zachowaniu i wspieraniu rozwoju krajobrazu naturalnego.

W efekcie powstało kilka tysięcy obiektów piętrzących bądź retencjonujących wodę. Działania inwestycyjne objęły budowę, rozbudowę lub modernizację obiektów takich jak: zbiorniki wodne, zastawki, progi, groble, przepusty czy brody. Inwestycje te tworzą trzy odrębne grupy działań polegających na: zatrzymywaniu, podpiętrzaniu oraz spowalnianiu odpływu wód powierzchniowych.

Duże możliwości retencjonowania wody stworzyła szczególnie przebudowa istniejących systemów melioracyjnych w kierunku hamowania odpływu wody – naprawa dawnych błędów, skutkujących nadmiernym odwadnianiem. Działania powodujące opóźnianie i ograniczenie odpływu, np. poprzez spiętrzenie wody w rowach, podpiętrzanie jej w zbiornikach, oczkach wodnych i podobnych obniżeniach terenu, z których woda jest odprowadzana rowami, przynoszą poprawę struktury bilansu wodnego i zwiększenie różnorodności biologicznej.

Wśród licznych funkcji, jakie mogą pełnić małe zbiorniki wodne oraz piętrzenia na rowach, wybudowane lub odnowione w projekcie, można wymienić:

•    zapobieganie suszy
•    funkcje przeciwpowodziowe (zatrzymanie nadmiaru wód opadowych na terenach leśnych, spłaszczanie fali powodziowej w niższych partiach zlewni)
•    odtworzenie naturalnych warunków wodnych obszarów podmokłych
•    podtrzymywanie poziomu wód gruntowych
•    podtrzymywanie podziemnego zasilania źródlisk
•    utrzymanie i powstawanie ostoi flory i fauny wodnej, wodno-błotnej lub okresowo związanej z wodą
•    oczyszczanie wody
•    zwiększanie liczby wodopojów dla dzikich zwierząt

Kluczowe rezultaty projektu:
•    3644 obiekty, takie jak np. małe zbiorniki wodne czy budowle piętrzące wodę (progi, zastawki), brody, przepusty.
•    42 mln m3 zretencjonowanej wody.

Lasy Państwowe kontynuują zwiększanie małej retencji w licznych, indywidualnych inicjatywach nadleśnictw oraz w ramach kolejnego, ogólnopolskiego przedsięwzięcia: „Kompleksowego projektu adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych” (2016-2023).

W ramach ww. projektu zostały wybudowane 3 zbiorniki retencyjne na terenie:
•    Leśnictwa Czarci Dół - objętość 555 m3, powierzchnia 1 125 m2
•    Leśnictwa Rogalec - objętość 515 m3, powierzchnia 1 200 m2
•    Leśnictwa Rogalec - objętość 950 m3, powierzchnia 2 126 m2
a także 3 przepusty oraz 11 zastawek.

Nazwa projektu: „Budowa małej infrastruktury służącej zabezpieczeniu obszaru NATURA 2000 Bagno Całowanie przed nadmierną presją turystów- projekt realizowany w ramach priorytetu V działania 5.1 Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007- 2013"
Bagno Całowanie to jeden z największych kompleksów torfowisk niskich na Mazowszu, teren cenny dla zagrożonych gatunków ptaków, a także siedlisko unikatowej roślinności. Charakterystycznym elementem torfowiska jest łańcuch kilkunastu wydm, osiągających wysokość dochodzącą do kilku metrów. Dzięki akcji promocyjnej ukazującej rolę Bagna Całowanie zwrócimy uwagę mieszkańców a przede wszystkim turystów na ich szczególne znaczenie.
 
Głównym celem projektu  jest ochrona gatunków i siedlisk na obszarach szczególnie cennych przyrodniczo przed nadmierną i niekontrolowaną presją turystyczną. Teren Nadleśnictwa Celestynów to po części teren chronionego obszaru NATURA 2000. Brak skanalizowanego ruchu turystycznego, odpowiednich ścieżek i urządzeń infrastruktury turystycznej stwarza zagrożenie dla gatunków, których życie na naszych terenach uzależnione jest od spokoju niezakłócanego obecnością człowieka. Stworzenie atrakcyjnej alternatywy dla aktywnych turystów, to doskonały sposób na ochronę cennej fauny i flory.
 
Projekt obejmował wykonie następujących elementów:
- arboretum: 2000 m²
- zagospodarowanie terenu wokół budynku Centrum Edukacji Leśnej 20 000 m²  polegające na rozmieszczeniu urządzeń wyposażenia placów zabaw: elementy ogólnorozwojowe (zjeżdżalnia po linie, przejście po drewnianych palach), drewniane rzeźby będące tablicami edukacyjnymi, odwrócone karpy drzew, piaskowa dolina, edukacyjny labirynt, zabawy z architekturą.
- łąka kwietna 2000 m²
- zwierzyniec 5000 m²
- pole namiotowe dla 70 osób: parking przy recepcji-powierzchnia 80 m²
- miejsca odpoczynku na szlakach konnych, metalowe szlabany 10 szt
- ścieżka poznawcza o długości 2 km
 
 

Budynek zaplecza pola namiotowego (fot. arch. nadleśnictwa)

Arboretum (fot. arch. nadleśnictwa)

Szczegółowe informacje związane z ww. projektami można znaleźć na stronie internetowej Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych, które z ramienia Lasów Państwowych, zajmuje się koordynowaniem projektów.